ពីនេះពីនោះ អំពី “ល្ខោនខោល” កម្ពុជា និងគម្រប់ខួប១ឆ្នាំ នៃការចូលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌអរូបិយ នៃមនុស្សជាតិ

បើយោង​តាមសៀវភៅ​ល្ខោនខោល របស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ​ផ្នែក​វប្បធម៌ខ្មែរ និង​​តែងនិពន្ធ លោកតា ពេជ្យ ទុំក្រវ៉ិល បាន​សរសេរ​ថា នៅ​លើ​សិលាចារឹក K.99 នា​សតវត្សរ៍ទី១០ គេឃើញ​មានទម្រង់​ល្ខោន​មួយ​ឈ្មោះ «ភាណី»។ រ្មាំ ឬរមាំភាណី គឺជាអ្នក​រាំភាណី សុទ្ធតែ​ជាប្រុស ហើយ​ត្មឹន​ភាណី គឺ​តន្រ្តីករ​សម្រាប់​ល្ខោន​នេះ ក៏​សុទ្ធ​តែ​ប្រុស​ដែរ។

ទោះជាយ៉ាងណា​ក៏ដោយ ល្ខោនភាណី ឬល្ខោនខោល ដែល​បុព្វបុរស​ដូនតាខ្មែរ បានកត់​ត្រា​ទុក​ក្នុងសិលាចារឹក​ លេខ K-៩៩ និង​ក្នុង​សិលា​ចារឹក​ លេខ K-២៧០ អ្នក​ស្រាវជ្រាវ និង​ចង​ក្រង​ឯកសារ​មួយ​ចំនួន​មានជំនឿ​យ៉ាង​មុតមាំ​ថា ទម្រង់​ល្ខោន​ភាណី ឬល្ខោន​ខោល​នេះ ប្រាកដ​ជា​មាន​កំណើត​នៅ​លើ​ទឹកដី​នៃ​មាតុភូមិ​កម្ពុជា​​តាំង​ពីមុន​សតវត្សរ៍​ទី១០។

នៅ​សម័យអង្គរ ល្ខោនខោល ត្រូវ​បាន​អភិវឌ្ឍ​ដោយ​បុរស​ទាំងស្រុង ក្នុងការ​រាំប្រចាំ​នៅព្រះរាជ​វាំង​បុរាណ​ខ្មែរ។ ហើយភាពខុស​ប្លែក​ពីគេនៃល្ខោននេះ ត្រង់​ថា​តួសម្ដែង​ទាំង​អស់​សុទ្ធ​តែ​ជា​ប្រុស ហើយ​គ្រប់​តួអង្គ​សម្ដែង​ត្រូវ​ពាក់​ក្បាំង​មុខ​លើក​លែង​តួនាង​តែ​ម្នាក់​គត់។ ហេតុ​ផល​ពិត​ប្រាកដ​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​ដឹ​​ង​ច្បាស់ ប៉ុន្តែ​អ្នកស្រាវជ្រាវ​បាន​បង្ហាញ​ថា ដោយ​សារការ​ដុះដាល​នៃ​សាសនា​ធ្វើឱ្យ​សាសនា​ព្រាហ្មណ៍​មាន​ជម្លោះ​ជាមួយ​សាសនា​ព្រះពុទ្ធ​ នៅ​ក្នុង​រាជ​កាល​ព្រះ​បាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី៧ (១២៤៣-១២៩៥)។ ក្នុង​នោះ​មាននារី​របាំ​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​សម្លាប់ និង​ធ្វើជា​ស្រី​កំណាន់។ ដូច្នេះ​ទើបមាន​ការហ្វឹក​ហាត់​អ្នក​របាំ​បុរស ដើម្បី​បង្កើត​របាំនេះ​ ផ្អែកទៅ​លើ​លទ្ធិ​អ្នក​កាន់​សាសនា​ព្រះពុទ្ធ។

បើតាម​សង្ឃដីការ​បស់សម្តេច​ព្រះសង្ឃរាជ​ ជួន ណាត ដែលបានកត់​ទុកក្នុង​វចនានុក្រម​ខ្មែរ បោះពុម្ពផ្សាយ​ដោយ​ពុទ្ធសាសន​បណ្ឌិត្យ ឆ្នាំ១៩៦៧ ត្រង់​ទំព័រ​១០២ នោះថា​ ខោល គឺជា​ពួក​ល្ខោនប្រុស រឿង«រាមកេរ្តិ៍ »​។

ចំពោះលោក​ ហ្សក សឺដេស ​​ដែលសាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ បានស្រង់យក​មកចុះ​ក្នុង​កម្រង​សិក្សា​កថា «Annale de l’ URBA No 1» បោះ​ពុម្ព​ឆ្នាំ១៩៦៧ ត្រង់ទំព័រ​១៥៧ ថា៖ Le mot Khol serait celui queles Cambodgiens emploient pour désigner une variété des grands singes ។ ដូច្នេះ​សម្រាប់​លោក សឺដេស ល្ខោនខោល គឺជា «ល្ខោននៃ​របាំស្វា» ។

ចំណែកទស្សនាវដ្តី​កម្ពុជសូរិយា លេខ៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៨ បានសរសេរ​ថា ល្ខោនខោល គឺគេ​កំណត់​លេង​ចំពោះ​តែ​រឿង ដែល​ទាក់​ទាម​ដោយ​រឿង​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់ គឺព្រះ​ឥសូរ ព្រះ​នារាយណ៍ ដែលជា​ព្រះ​ក្នុង​សេយ្យសាស្ត្រ គឺលេង​រឿងអវតា «បែងភាគ» របស់​ព្រះជាម្ចាស់​ដូច​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ «រាមាយណៈ» សឹង​ជា​ប្រវត្តិ​របស់​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​ ដើម្បី​ប្រកាស​កិត្តិគុណ សេចក្តី​ខ្លាំង​ពូកែ អ្នកក្លាហាន និង​ជាអ្ន​កដែល​ព្រះជា​ម្ចាស់។​

និយាយពី​ប្រវត្តិល្ខោន​នេះ លោក វង់ សុធារ៉ា សាស្រ្តាចារ្យ​សិលាចារឹកសាស្រ្ត និង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ មានប្រសាសន៍​ថា «ល្ខោនខោល ជា​បេតិកភ័ណ្ឌ​វប្បធម៌​អរូបិយ​របស់ខ្មែរ យ៉ាងហោច​ណាស់​ចាប់​តាំង​ពីសម័យ​អង្គរ នាសតវត្សរ៍​ទី៩។ នៅលើ​សិលាចារឹក​វត្តប្រម៉ា K.1229C:12-13 សៀមរាប ឆ្នាំ​៩៧៩ គ.ស. មានបរុស «វាប» (ប្រាំមួយ) នាក់​ នៃខេត្តធ្រូវបុរៈ បាន​ចូល​ជាភ្នាក់ងារ​ល្ខោនខោល​ នៅរាជវាំង។ ចំណែក​សិលាចា​រឹក​ស្ទឹងស្រែង ភាគ​ខាង​លើ K.566A:11-12 នៅ​សតវត្សរ៍​ទី១០ មាន​អម្ចាស់​ម្នាក់​នាមវ្រះកម្រតេង​អញ​ឥសាន​សិវៈ ជា​ប្រធាន​ល្ខោន​ខោល»

ទម្រង់​សិល្បៈ​បុរាណ​ល្ខោន​ខោល​នៅរស់​រាន​មាន​ជីវិត​បច្ចុប្បន្ន មានរហូតដល់​៤​វង់​ធំ​ៗ គឺ​ ល្ខោន​ខោល​ភ្នំពេញ ​​ល្ខោន​ខោល​ខេត្ត​បាត់​ដំបង ​ល្ខោន​ខោល​ខេត្ត​កំពង់​ធំ ​និង​ល្ខោន​ខោល​វត្ត​ស្វាយ​អណ្ដែត​ខេត្ត​កណ្ដាល ដែលក្លាយជា​សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ នេះ​បើ​តាម​សិល្បករ​ល្ខោន​ខោល និង​ជាប្រធាន​ក្រុម​សិល្បៈ​យុវជន​ល្ខោនខោល​ជំនាន់​ថ្មី ​ លោក ហង់ ភូមិ​រ៉ា បាន​បញ្ជាក់។

​លោក​បន្ថែម​ថា ល្ខោន​ខោល​តាម​តំបន់​នីមួយ​ៗ​ មាន​លក្ខណៈ​ខុស​ៗ​គ្នា​បន្តិច​បន្តួច ​ទៅ​លើ​សម្លៀក​បំពាក់ ​គ្រឿង​តុប​តែង​ខ្លួន​ផង​ដែរ។ ​ជាក់​ស្ដែង តួ​សម្ដែង​ប្រុស​មក​ពី​ខាង​វត្ត​អណ្ដែត​ មិន​ពាក់​មុខ​នោះ​​ទេ ​ដោយ​គេ​និយម​ផាត់​មុខ​ជំនួស​វិញ ​ព្រម​ទាំង​ពាក់​មកុដ។ ​មួយ​វិញ​ទៀត ​ខាង​បាត់​ដំបង មិន​សូវ​ពាក់​គ្រឿង​តុប​តែង​ច្រើន​ឡើយ។

សូមជម្រាប​ថា មកទល់​ពេល​នេះ ល្ខោនខោល វត្តស្វាយអណ្តែត (Lkhon Khol Wat Svay Andet) ត្រូវ​បាន​ចុះ​ក្នុង​បញ្ជី​បេតិក​ភណ្ឌ​វប្បធម៌​អរូបី​របស់​អង្គការ​យូណេស្កូ​ជាផ្លូវ​ការ​ នា​សម័យប្រជុំ​លើក​ទី១៣ នៃគណៈ​កម្មាធិការ​អន្តររដ្ឋាភិបាល សម្រាប់​ការថែរក្សា​បេតិកភណ្ឌ​វប្បធម៌​អរូបី នៅ​មជ្ឈ​មណ្ឌល Swami Vivekananda International Convention Centre (SVICC) ក្រុង Port Loiuis ប្រទេស​ម៉ូរីស នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២៨ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៨​ នេះ។

ល្ខោនប្រភេទនេះ កម្ពុជា ​បាន​ស្នើសុំ​ចុះ​បញ្ជី​ល្ខោនខោល​ វត្តស្វាយអណ្តែត កាល​ពីថ្ងៃ​ទី៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧។ ប្រតិ​ភូកម្ពុជា ដែល​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​សម័យ​ប្រជុំលើក​ទី១៣ នៃគណៈ​កម្មាធិការ​អន្តរ​រដ្ឋាភិបាល សម្រាប់​ការ​ថែរក្សា​បេតិក​ភណ្ឌវប្ប​ធម៌​អរូបី មាន​លោក​ជំទាវ ភឿង សកុណា រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​វប្បធម៌ និង​វិចិត្រ​សិល្បៈ លោក កេត សាផាន់ អនុរដ្ឋលេខា​ធិការ​ក្រសួង​ការបរទេស និង​សហ​ប្រតិបត្តិការ​អន្ត​រជាតិ លោក​ស្រី Helen Jarvis និង​លោក Teruo Jinnai ដែល​ជាទី​ប្រឹក្សា​រដ្ឋាភិបាល មន្ត្រី​ជំនាញ និង​តំណាង​កម្ពុជា​ប្រចាំ​យូណេស្កូ ៥រូបទៀត៕

រូបភាព៖ Reach Rithivong និងបុណ្យភូមិ